Celem tego artykułu jest przybliżenie Państwu zagadnień związanych z tematem jakim jest renta rodzinna, dla ułatwienia sformułowanych w formie pytań i odpowiedzi. Wiele dodatkowych zagadnień z tym związanych omawiamy lub rozwijamy również w innych naszych artykułach, w szczególności polecamy artykuły dotyczące ogólnych informacji o emeryturach i rentach, w tym rentach z tytułu niezdolności do pracy, rodzinnych dla wdowy czy wdowca oraz dodatków do emerytur i rent. Mamy nadzieję, że lektura pozwoli uporządkować myśli i sformułować pytania, na które chętnie odpowiem podczas spotkania w Kancelarii.
KOMU PRZYSŁUGUJE RENTA RODZINNA
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
Osobami uprawnionymi do renty rodzinnej są więc następujący członkowie rodziny:
- dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
- przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
- małżonek;
- rodzice.
KIEDY DZIECI WŁASNE, DZIECI DRUGIEGO MAŁŻONKA ORAZ DZIECI PRZYSPOSOBIONE MOGĄ UTRZYMAĆ RENTĘ RODZINNĄ?
Dziecko, niezależnie czy własne, czy drugiego małżonka, czy też przysposobione, może otrzymać rentę po zmarłym rodzicu:
- do ukończenia lat 16;
- do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczony został 16 rok życia, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia;
- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.
JAK ROZUMIEĆ PRZESŁANKĘ PRZYSŁUGIWANIA DZIECKU RENTY RODZINNEJ BEZ WZGLĘDU NA WIEK?
Sąd Najwyższy wywiódł, że prawo do renty rodzinnej przysługuje tylko takiemu dziecku całkowicie niezdolnemu do pracy i do samodzielnej egzystencji, które nie miało możliwości uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, a więc takiemu, które stało się niezdolne do pracy w czasie, gdy nie mogło jeszcze podlegać ubezpieczeniu społecznemu z powodu wieku lub uczęszczania do szkoły. W przypadku dzieci, które stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy, granicą wieku, do ukończenia którego powyższa przesłanka musi się ziścić, jest zawsze 25. rok życia i nie jest dopuszczalne przedłużenie tego okresu, za czym przemawia wykładnia językowa zwrotów „do ukończenia 16 lat lub – jeżeli przekroczyły 16 lat – do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia” (por. A. Wypych-Żywicka, Renta, s. 99). Innymi słowy podstawa uzyskania renty musi zaistnieć w przedziale czasowym, ale następnie przysługuje ona już bez ograniczeń czasowych, a więc „bez względu na wiek”.
JAK W ORZECZNICTWIE DEFINIUJE SIĘ STWIERDZENIE NIEZDOLNOŚCI DO SAMODZIELNEJ EGZYSTENCJI?
Pojęcie „niezdolność do samodzielnej egzystencji” ma szeroki zakres przedmiotowy. Niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby. W ramach zakresu pojęcia „niezdolności do samodzielnej egzystencji” należy odróżnić opiekę oznaczającą pielęgnację (czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp.) od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza; wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji. Przesłankami do uznania osoby za niezdolną do samodzielnej egzystencji są zatem konieczność zapewnienia opieki i pomocy – obie przesłanki muszą wystąpić łącznie.
CO W SYTUACJI, GDY DZIECKO OSIĄGNĘŁO 25 ROK ŻYCIA BĘDĄC NA OSTATNIM ROKU STUDIÓW W SZKOLE WYŻSZEJ?
Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Przepis używa sformułowania „będąc na ostatnim roku studiów” zatem ocena uprawnień wnioskodawcy uzależniona jest od ustalenia, czy w dniu osiągnięcia wieku 25 lat był studentem ostatniego roku studiów na uczelni wyższej.
CZY PRZEDŁUŻENIE TERMINU NA ZŁOŻENIE PRACY DYPLOMOWEJ JEST TOŻSAME Z PRZEDŁUŻENIEM OSTATNIEGO ROKU STUDIÓW?
Niestety jak wyjaśniono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 lutego 2021 r., wydanym w sprawie III Aua 421/20, przedłużenie terminu na złożenie pracy dyplomowej nie oznacza przedłużenia ostatniego roku studiów.
CZY STUDIA PODYPLOMOWE RÓWNIEŻ PRZEDŁUŻAJĄ PRAWO DO RENTY RODZINNEJ?
W orzecznictwie sądowym pojawiają się rozbieżności w tej sprawie. Dla przykładu w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 kwietnia 2021 r., wydanym w sprawie III Aua 122/21 wskazano, że studia podyplomowe stanowią inną niż studia („zwykłe”) formę kształcenia przeznaczoną dla osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia w systemie szkolnictwa wyższego, w związku z czym ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie odnosi się do studiów na studiach podyplomowych. Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 2020 r. wydanym w sprawie II UK 388/19 stwierdził, że skoro studia podyplomowe można podejmować już po ukończeniu studiów pierwszego stopnia (czyli po uzyskaniu tytułu zawodowego licencjata), to w przypadku osoby, która ukończyła 25 rok życia, będąc na ostatnim roku studiów podyplomowych (studiów odbywanych w szkole wyższej), prawo do renty rodzinnej dla takiej osoby ulega ex lege przedłużeniu do zakończenia tego roku studiów.
CZY PRZEBIEG NAUKI, JEJ SYSTEMATYCZNOŚĆ ORAZ OSIĄGANE REZULTATY MAJĄ WPŁYW NA PRAWO DO RENTY RODZINNEJ?
Przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów, gdyż jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe (por. wyr. SA w Katowicach z 8.4.2008 r., III AUA 1524/07, OSA w Katowicach 2009, Nr 1, poz. 7, czy wyr. SA w Warszawie z 17.3.2005 r., III AUA 702/04, OSA w Katowicach 2005, Nr 4, poz. 5). Ustalenie „uczęszczania do szkoły” czy „nauki w szkole” nie wymaga również stwierdzenia systematycznej obecności w szkole. Możliwe jest przecież spełnianie obowiązku szkolnego bez uczestnictwa w zajęciach czy w szczególnym trybie nauki dorosłych. Istota działań ucznia sprowadza się wówczas do sprawdzania w trakcie egzaminów wiedzy nabytej w domu albo na zajęciach praktycznych (por. wyr. SA w Lublinie z 14.6.2006 r., III AUA 1467/05, OSA 2007, Nr 9, poz. 16). Bez znaczenia pozostają również przyczyny wydłużenia czasu studiowania (por. wyr. SA w Gdańsku z 13.12.2007 r., II AUa 262/07, POSAG 2008, Nr 1, s. 91–96). Za niewystarczające należy uznać jednak samo zapisanie się do szkoły, jeżeli ubezpieczony nie uczestniczy w żadnych zajęciach, nie pisze prac kontrolnych, nie uzyskuje zaliczeń i nie przystępuje do egzaminów, co ostatecznie powoduje skreślenie go z listy studentów (por. wyr. SN z 5.7.2012 r., I UK 65/12, Legalis oraz wyr. SN z 6.11.2012 r., III UK 153/11, niepubl.).
KIEDY PRZYJĘTE NA WYCHOWANIE I UTRZYMANIE PRZED OSIĄGNIĘCIEM PEŁNOLETNOŚCI WNUKI, RODZEŃSTWO I INNE DZIECI, Z WYŁĄCZENIEM DZIECI PRZYJĘTYCH NA WYCHOWANIE I UTRZYMANIE W RAMACH RODZINY ZASTĘPCZEJ LUB RODZINNEGO DOMU DZIECKA, MOGĄ OTRZYMAĆ RENTĘ RODZINNĄ?
Przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, o których mowa wyżej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają wyżej opisane warunki przewidziane dla dzieci (dzieci drugiego małżonka lub przysposobionych), a ponadto spełniają łącznie dwa dodatkowe warunki tj. zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach.
CZY WNUKI, RODZEŃSTWO I INNE DZIECI PRZYJĘTE NA WYCHOWANIE I UTRZYMANIE MOGĄ OTRZYMAĆ RENTĘ RODZINNĄ W SYTUACJI GDY ICH RODZICE ŻYJĄ?
W takiej sytuacji również możliwe jest otrzymanie rent rodzinnej po zmarłym emerycie lub renciście, ale oprócz powyższych wymagań należy wykazać, że żyjący rodzice nie mogą zapewnić im utrzymania albo, że zmarły emeryt lub rencista lub jego małżonek byli ich opiekunem ustanowionym przez sąd.
ILE WYNOSI RENTA RODZINNA
Wysokość renty rodzinnej zależy głównie od wynagrodzenia jakie otrzymywała osoba zmarła, drugim elementem wpływającym na wysokość jest liczba osób uprawnionych do takiej renty.
1 osoba uprawniona – 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu
2 osoby uprawnione – 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu
3/więcej osób uprawnionych – 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu
CO W SYTUACJI, GDY KILKORO DZIECI UPRAWNIONYCH JEST DO JEDNEJ RENTY RODZINNEJ?
W tej sytuacji wszystkim uprawnionym przysługuje tylko jedna renta rodzinna, w wysokości określonej powyżej którą dzieli się na równe części pomiędzy wszystkich uprawnionych. Jeżeli pojawiają się nowi uprawnieni organ rentowy dokona dalszego podziału renty od miesiąca ujawnienia się tych okoliczności.
CO NALEŻY DOŁĄCZYĆ DO WNIOSKU O RENTĘ RODZINNĄ DLA DZIECI WŁASNYCH ZMARŁEGO?
Do wniosku o rentę rodzinną dla dzieci własnych zmarłego, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobionych powinny być dołączone dokumenty potwierdzające uprawnienia żywiciela do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, dokumenty potwierdzające datę urodzenia i datę zgonu zmarłego żywiciela, jeżeli dzieci ukończyły 16 lat, to również dokumenty stwierdzające pobieranie nauki w szkole lub stan zdrowia, jeżeli prawo do renty rodzinnej jest uzależnione od stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy lub całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji.
