Celem poniższego artykułu jest przybliżenie Państwu zagadnień związanych z tematem, jakim są negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu, dla ułatwienia sformułowanych w formie pytań i odpowiedzi. Wiele dodatkowych zagadnień z tym związanych omawiamy lub rozwijamy również w innych naszych artykułach, w szczególności polecamy artykuły dotyczące ograniczenia władzy rodzicielskiej lub reprezentacji dziecka. Mamy nadzieję, że lektura pozwoli uporządkować myśli i sformułować pytania, na które chętnie odpowiem podczas spotkania w Kancelarii.
PRZESŁANKI NEGATYWNE ORZECZENIA ROZWODU
CZYM JEST ROZWÓD?
Rozwód jest jedną z głównych instytucji prawa rodzinnego i polega na rozwiązaniu istniejącego związku małżeńskiego przez odpowiedni sąd.
NEGATYWNA PRZESŁANKA ORZECZENIA ROZWODU – CZYM JEST?
Przesłanka negatywna rozwodu, to przesłanka której wystąpienie powoduje, że sąd nie orzeknie rozwodu pomimo wystąpienia pozytywnych przesłanek – nastąpienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego.
JAKIE SĄ NEGATYWNE PRZESŁANKI ORZECZENIA ROZWODU?
Przesłankami negatywnymi rozwodu są następujące sytuacje:
- jeśli wskutek ustania małżeństwa ucierpieć mogłoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków [Art. 56 § 2 KRO ],
- jeśli rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego [Art. 56 § 2 KRO],
- jeśli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia małżeńskiego, a drugi z małżonków odmawia zgody na rozwód [Art. 56 § 3 KRO ] .
JAK ZDEFINIOWAĆ „DOBRO DZIECKA”?
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: „Nie została sformułowana legalna definicja dobra dziecka. Na jej treść składają się liczne uregulowania zawarte w Konwencjach oraz w Konstytucji i Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Istotną rolę w określeniu rozumienia tego pojęcia odgrywa doktryna i orzecznictwo sądów. Z tych wypowiedzi wynika, że dobro dziecka obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych takich, jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia”.
KOGO OBEJMUJE POJĘCIE : „WSPÓLNYCH MAŁOLETNICH DZIECI MAŁŻONKÓW” ?
Wspólne dzieci małżonków to dzieci, których pochodzenie zostało ustalone od obojga małżonków, a nie tylko jednego z nich. Innymi słowy, są to dzieci wspólne małżonków w świetle prawa. Pojęcie to obejmuje również dzieci wspólnie przysposobione przez małżonków, a także dziecko jednego z małżonków przysposobione przez drugiego małżonka.
JAK WYGLĄDA SYTUACJA DZIECKA POCZĘTEGO, JESZCZE NIENARODZONEGO?
W nauce prawa zdecydowanie przeważa pogląd, że pojęcie „wspólnych małoletnich dzieci małżonków” nie obejmuje dziecka poczętego, lecz jeszcze nienarodzonego. Przede wszystkim wskazuje się, że nasciturusowi trudno przypisać przymiot małoletniego.
KIEDY UCIERPIAŁOBY DOBRO WSPÓLNYCH MAŁOLETNICH DZIECI ?
SN wyjaśnił: „Dobro małoletnich dzieci (…) ucierpiałoby wskutek rozwodu wtedy, jeżeli porównanie ich sytuacji, jaką należy przewidywać w razie utrzymania istniejącego stanu rzeczy (a więc w razie oddalenia powództwa o rozwód), z przewidywaną ich sytuacją po ewentualnym rozwodzie, wykazałoby pogorszenie. Przewidywanie i ocena tych przyszłych sytuacji musi wynikać z zastosowania reguł doświadczenia do ustalonych konkretnych okoliczności faktycznych”. Stanowisko to zachowuje aktualność. W konsekwencji oceniając zgodność orzeczenia rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci należy porównać sytuację, w której dzieci funkcjonują w chwili orzekania przez sąd, a zatem w stanie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżonków (nie zaś sytuację, jaka istniała przed tym rozkładem),z sytuacją hipotetyczną – w jakiej dzieci znalazłyby się po wydaniu orzeczenia o rozwodzie.
Jeżeli sąd stwierdzi, że orzeczenie rozwodu nie naruszy dobra dziecka w większym stopniu niż istniejący zupełny i trwały rozkład pożycia rodziców, to powinien wydać wyrok orzekający rozwód.
WYMÓG SZCZEGÓŁOWEGO UZASADNIENIA ROZSTRZYGNIĘCIA PRZEZ SĄD
Sądy obowiązane są na podstawie szczegółowo ustalonych okoliczności uzasadniać swój pogląd co do tego, czy i jaki wpływ na sytuację wspólnych małoletnich dzieci stron wywiera rozstrzygnięcie w sprawie o rozwód zarówno wtedy, gdy rozwód orzekają, jak i wtedy, gdy żądanie rozwodu, z powodu jego sprzeczności z dobrem małoletnich dzieci, ulega oddaleniu. Wymaga to właściwego uwzględnienia okoliczności dotyczących sytuacji dzieci przy zbieraniu materiału dowodowego w toku całego postępowania w sprawie o rozwód, a nie tylko w końcowej jego fazie”.
SN stwierdził, że powyższe wymagania są często przez sądy traktowane nazbyt pobieżnie. „Wypadki oddalenia powództwa o rozwód ze względu na dobro dzieci są nader rzadkie i tylko w tych wypadkach sądy dość szczegółowo uzasadniają swoje rozstrzygnięcie.
JAK ZDEFINIOWAĆ „SPRZECZNOŚĆ ROZWODU Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO”?
Zasady współżycia społecznego nie zostały legalnie zdefiniowane. Są to obiektywne reguły postępowania, służące za kryterium oceny, co zasługuje lub nie zasługuje na aprobatę z punktu widzenia poglądów społeczeństwa, a nie osoby zainteresowanej. Z uznaniem odmowy zgody na rozwód za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego nie musi się łączyć ujemna ocena moralna małżonka, który swej zgody odmawia.
Przesłanka negatywna sprzeczności orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego pozwala uwzględnić przy orzekaniu rozwodu dobro innych osób, niż tylko wspólne małoletnie dzieci małżonków (np. innych dzieci, współmałżonka), a także inne wartości i okoliczności.
W ramach przesłanki negatywnej sprzeczności rozwodu z zasadami współżycia społecznego należy brać pod uwagę również sytuację innych dzieci, niż wspólne małoletnie dzieci małżonków. W szczególności dzieci jednego z małżonków, pełnoletnich dzieci małżonków (zwłaszcza niepełnosprawnych) oraz dzieci, które podlegają jedynie faktycznej pieczy małżonków.
W JAKI SPOSÓB SĄD NAJWYŻSZY DEFINIUJE ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO NA GRUNCIE ROZWODU?
Sąd Najwyższy z punktu widzenia prawa rozwodowego zwraca uwagę na dwie zasady współżycia społecznego:
1) zasada trwałości małżeństwa i ochrony rodziny z uwzględnieniem jednak dopuszczalności rozwodu jako środka niezbędnego do likwidacji szkodliwych społecznie, martwych, formalnie tylko istniejących związków małżeńskich;
- zasada, według której obowiązki wynikające ze stosunków małżeńskich i rodzinnych nie powinny ograniczać życia osobistego w większym zakresie, niż tego wymaga dobro rodziny.
KIEDY ROZWÓD JEST SPRZECZNY Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO?
- gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, np. nieuleczalna choroba ;
- gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno- wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych”.
KIM JEST MAŁŻONEK WYŁĄCZNIE WINNY ROZKŁADOWI POŻYCIA MAŁZEŃSKIEGO?
Za zawinione uznaje się działania lub zaniechania małżonka będące wyrazem jego woli, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z przepisów prawa małżeńskiego (art. 23 KRO, art. 24 KRO i art. 27 KRO) lub zasad współżycia społecznego i prowadzą do trwałego oraz zupełnego rozkładu pożycia.
Warunkiem koniecznym do przypisania małżonkowi winy za rozkład pożycia jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy jego zachowaniem a rozkładem pożycia. Nie każde bowiem naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka, lecz tylko to, które miało wpływ na spowodowanie (bądź utrwalenie) rozkładu pożycia małżeńskiego.
WYJĄTKI ORZECZENIA ROZWODU NA PODSTAWIE ART. 56 § 3 KRO
Artykuł 56 § 3 KRO, wskazujący,że rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, nie ustanawia bezwzględnej przesłanki wyłączającej orzeczenie rozwodu. Przepis ten przewiduje od tej zasady dwa odstępstwa: jeżeli drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo gdy odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
KIEDY MUSI ISTNIEĆ ZGODA POZWANEGO MAŁŻONKA NA ROZWÓD?
Zgoda na rozwód musi istnieć w momencie wyrokowania; nie wystarcza wyrażenie zgody na rozwód w toku procesu, gdy następnie zgoda ta została cofnięta. Zgoda na rozwód może być cofnięta w każdej chwili przed zamknięciem rozprawy, w tym również w II instancji.
Zgoda powinna być wyraźna oraz wskazująca swobodne wyrażenie woli pozwanego.
ODMOWA ZGODY NA ROZWÓD A SPRZECZNOŚĆ Z ZASADAMI WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZENGO
Rozwód jest dopuszczalny, chociażby żądał go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, jeżeli odmowa zgody współmałżonka na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego(art. 56 § 3 KRO in fine).
