Celem tego artykułu jest przybliżenie Państwu zagadnień związanych z tematem, jakim jest ochrona przedemerytalna, dla ułatwienia sformułowanych w formie pytań i odpowiedzi. Wiele dodatkowych zagadnień z tym związanych omawiamy lub rozwijamy również w innych naszych artykułach. Mamy nadzieję, że lektura pozwoli uporządkować myśli i sformułować pytania, na które chętnie odpowiem podczas spotkania w Kancelarii.
CZYM JEST EMERYTURA ?
Emerytura jest to comiesięczne świadczenie pieniężne przysługujące w ramach zabezpieczenia społecznego w zależności od osiągniętego lub przewidywanego osiągnięcia wieku emerytalnego. W celu zapewnienia bezpieczeństwa finansowego na emeryturze, świadczenia te przyjmują zazwyczaj formę dożywotnich wypłat.
JAK ROZUMIEĆ „WIEK EMERYTALNY”?
Przez osiągnięcie wieku emerytalnego należy rozumieć ukończenie odpowiedniego roku życia, który uprawnia do zaprzestania aktywności zawodowej oraz otrzymywania świadczenia, jakim jest emerytura. Pojęcie wieku emerytalnego dotyczy zarówno powszechnego wieku emerytalnego, jak i wieku obniżonego, który dla określonych kategorii pracowników jest normalnym ustawowym wiekiem emerytalnym.
CZYM JEST OCHRONA PRZEDEMERYTALNA?
Na gruncie art. 39. KP, ochrona przedemerytalna jest sytuacją, kiedy pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Warunkiem objęcia ochroną przedemerytalną jest również staż pracy- w przypadku kobiet wynoszący 20lat, a w przypadku mężczyzn – 25 lat.
KOGO OBEJMUJE OCHRONA PRZEDEMERYTALNA?
Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych- wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W konsekwencji ochrona przedemerytalna dotyczy 56- letnich kobiet oraz 61- letnich mężczyzn.
W przypadku osób, które z racji wykonywanego zawodu mają prawo do wcześniejszej emerytury okres ochronny, zaczyna obowiązywać bowiem na 4 lata przed datą nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.
JAKI JEST CEL ZAKAZU ROZWIĄZYWANIA STOSUNKU PRACY Z PRACOWNIKAMI W WIEKU PRZEDEMERYTALNYM ?
Celem zakazu rozwiązywania umów z pracownikami w wieku przedemerytalnym jest umożliwienie im kontynuowania zatrudnienia w celu nabycia prawa do emerytury.
SN wyjaśnił cel ochrony starszych pracowników, stwierdzając, że: „Przewidziana w art. 39 KP ochrona dotyczy ustawowej gwarancji trwałości zatrudnienia i pewności pozyskiwania środków utrzymania w ramach pracowniczego stosunku pracy w przedemerytalnym okresie potencjalnie zmniejszonych szans na znalezienie nowego zatrudnienia, jeżeli kontynuowane zatrudnienie umożliwia pracownikowi uzyskanie uprawnień emerytalnych. Zakaz wypowiadania stosunku pracy ma wymiar indywidualny i odnosi się do wieku emerytalnego, którego uzyskanie umożliwia konkretnemu pracownikowi uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Wykładnia celowościowa art. 39. Kodeksu Pracy prowadzi natomiast do wniosku o objęciu ochroną takich pracowników, którzy – będąc w zaawansowanym wieku – nie mają jeszcze prawa do emerytury z ubezpieczenia społecznego, a w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę mogliby mieć trudności w uzyskaniu środków utrzymania z innej pracy, a także w nabyciu uprawnień emerytalnych z uwagi na brak ustawowo wymaganego stażu ubezpieczenia”.
KIEDY OCHRONA PRZEDEMERYTALNA NIE OBOWIĄZUJE?
→ W sytuacji rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia z winy pracownika [art.52. KP, tzw. zwolnienie dyscyplinarne],
→ w przypadku rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron [art.30. KP]
→ w sytuacji, gdy istnieją podstawy do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia bez jego winy [art. 53. KP]
→ jeżeli pracownik uzyskał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy [art. 40. KP],
→ w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy [art.411 KP],
→ w sytuacji wykonywania pracy w oparciu o umowę cywilnoprawną
CO OBEJMUJE OCHRONA PRZEDEMERYTALNA?
Zgodnie z uchwałą SN z 11 lipca 1975 roku (sygn. akt I PZP 19/75,OSNC 1976/4/76): „Pracownicy, których obejmuje okres ochronny, chronieni są zarówno przed rozwiązaniem umowy o pracę, jak i zmianą warunków zatrudnienia i wynagradzania”.
Wyjątkiem jest sytuacja, w której w zakładzie pracy wprowadzono nowe zasady wynagradzania dla wszystkich pracowników lub dla ogółu pracowników należących do grupy zawodowej, do której należy pracownik objęty ochroną → w takim przypadku można wprowadzić zmiany warunków zatrudnienia lub wynagradzania [wypowiedzenie zmieniające].
Również w sytuacji, gdy pracownik utraci zdolność do wykonywania dotychczasowej pracy lub nie ze swojej winy straci uprawnienia konieczne do wykonywania pracy, będzie mógł być zwolniony w trakcie okresu ochronnego.
DO KIEDY TRWA OCHRONA PRZEDEMERYTALNA?
Ochrona zatrudnienia jest zagwarantowana wyłącznie przed nabyciem prawa do emerytury, oznacza to, że pracownik który uzyskał już wiek emerytalny przestaje podlegać te ochronie. Istotna jest data złożenia wypowiedzenia przez pracodawcę, nie zaś data rozwiązania umowy o pracę.
W wyr. z 19.5.1992 r. (I PRN 19/92, Legalis) SN orzekł: „Zakaz przewidziany w art. 39 Kodeksu Pracy obowiązuje także wtedy, gdy rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło co prawda po osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego, jednak jej wypowiedzenie dokonane zostało przez zakład pracy w czasie gdy pracownik tego wieku jeszcze nie osiągnął”.
CO W SYTUAJI, GDY PRACOWNIK CHCE KONTYNUOWAĆ PRACĘ PO OSIĄGNIĘCIU WIEKU EMERYTALNEGO ?
W każdym przypadku przejście na emeryturę jest prawem, a nie obowiązkiem pracownika. Dopuszczalne jest zatem kontynuowanie zatrudnienia po osiągnięciu wieku emerytalnego.
Emeryt pobierający świadczenie może zawrzeć nową umowę o pracę, co w określonych przypadkach spowoduje zawieszenie lub zmniejszenie emerytury ze względu na osiągany przychód. Art. 39 Kodeksu Pracy dotyczy pracowników w wieku przedemerytalnym, ale nie zapewnia ochrony osobom, które po osiągnięciu wieku emerytalnego pozostają na rynku pracy lub ponownie na niego wkraczają.
JAK WYGLĄDA SYTUACJA PROCESOWA ZWOLNIONEGO PRACOWNIKA?
Pracownik może wnieść odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę do sądu pracy w terminie 21 dni od dnia otrzymania wypowiedzenia.
Sytuacja procesowa pracowników w wieku przedemerytalnym jest objęta szczególną ochroną, w związku z czym jest korzystniejsza niż pracowników objętych ochroną powszechną.
CZEGO MOŻE ŻĄDAĆ PRACOWNIK POZOSTAJĄCY POD OCHRONĄ PRZEDEMERYTALNĄ W RAZIE NIEUZASADNIONEGO LUB NIEZGODNEGO Z PRAWEM WYPOWIEDZENIA UMOWY O PRACĘ PRZEZ PRACODAWCĘ?
- uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, jeżeli nie upłynął jeszcze okres wypowiedzenia,
- przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach, jeżeli okres wypowiedzenia już upłynął [jeżeli w wyniku prawomocnego wyroku pracownik został przywrócony do pracy – za czas pozostawania bez pracy przysługuje mu wynagrodzenie],
- odszkodowania od pracodawcy.
SKUTEK NARUSZENIA PRZEZ PRACODAWCĘ ZAKAZU WYPOWIEDZENIA UMOWY O PRACĘ W OKRESIE PRZEDEMERYTALNYM
Naruszenie zakazu wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę sprawia, że jest ono bezprawne. Mimo że pracodawca łamie prawo, jego oświadczenie woli jest prawnie skuteczne i ważne. Jedynie od pracownika zależy, czy wystąpi z roszczeniem na drogę sądową. Niezłożenie pozwu w terminie 21 dni powoduje, że pracownik, mimo oczywistej bezprawności, traci roszczenie o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne, a po upływie okresu wypowiedzenie o przywrócenie do pracy lub o odszkodowanie.
EMERYTURA W NIŻSZYM WIEKU
Na gruncie art. 32. Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, emerytura w niższym wieku przysługuje pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się osoby wykonujące prace o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Wykazy takich prac zawiera rozporządzenie Rady Ministrów z 7.2.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Dodatkowo prawo do wcześniejszych emerytur dotyczy osób urodzonych po 31.12.1948 roku, jak również górników, pracowników kolei. Prawo do świadczenia nabywa się ex lege po spełnieniu warunków ustawowych, które sprowadzają się do przepracowania określonego czasu na danym stanowisku albo w konkretnym zawodzie. Do takich pracowników ma zastosowanie ochrona przedemerytalna .
Konieczny jest przy tym brak nie więcej niż 4 lat do osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego, który z reguły jest niższy od powszechnego o 5 lat. Ponadto musi istnieć możliwość osiągnięcia wraz z obniżonym wiekiem okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uprawniającego do emerytury.
EMERYTURA WCZEŚNIEJSZA A OCHRONA PRZEDEMERYTALNA
Odmienną formą świadczeń związanych z wiekiem jest prawo do wcześniejszej emerytury. Emerytura wcześniejsza jest to możliwość przejścia na emeryturę, mimo że nie został osiągnięty wiek emerytalny, a do jego osiągnięcia brakuje nie więcej niż 5 lat.
Nieosiągnięcie wieku emerytalnego odróżnia emeryturę wcześniejszą od emerytury w niższym wieku emerytalnym dla niektórych grup zawodowych. Możliwość skorzystania z emerytury wcześniejszej nie powoduje objęcia ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę.Emerytura wcześniejsza nie przysługuje ex lege, dopiero wniosek zainteresowanego stanowi konstytutywną przesłankę nabycia prawa do tego świadczenia.
EMERYTURA NAUCZYCIELSKA JAKO SZCZEGÓLNA FORMA ŚWIADCZEŃ ZWIĄZANYCH Z WIEKIEM
Przykładem świadczeń emerytalnych jest emerytura przewidziana w art. 88. KN. Zgodnie z tym przepisem, nauczyciele mający 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, a nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, mogą po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy przejść na emeryturę. Możliwość przejścia na emeryturę przysługuje nauczycielom bez względu na wiek, ale pod warunkiem osiągnięcia wymaganego okresu zatrudnienia w placówkach oświatowych. Jest to przywilej przysługujący nauczycielom, a możliwość skorzystania z niego nie stanowi podstawy do objęcia ochroną przedemerytalną.
