Celem poniższego artykułu jest przybliżenie Państwu zagadnień związanych z tematem, jakim jest uznanie za zmarłego, dla ułatwienia sformułowanych w formie pytań i odpowiedzi. Wiele dodatkowych zagadnień z tym związanych omawiamy lub rozwijamy również w innych naszych artykułach, w szczególności polecamy artykuły dotyczące zachowku lub schedy spadkowej. Mamy nadzieję, że lektura pozwoli uporządkować myśli i sformułować pytania, na które chętnie odpowiem podczas spotkania w Kancelarii.
CZYM JEST UZNANIE ZA ZMARŁEGO?
Jest to instytucja, która znajduje się w prawie cywilnym i która może zostać zastosowana w przypadku zaginięcia osoby fizycznej po upływie określonego czasu.
Jest to jeden ze sposobów ustalenia śmierci osoby. Jeżeli człowiek umrze, to lekarz stwierdza zgon, wystawia kartę zgonu i na tej podstawie kierownik Urzędu Stanu Cywilnego sporządza akt zgonu.
Uznanie za zmarłego następuje w sytuacji,w której lekarz nie może orzec zgonu, z uwagi na brak ciała, a istnieją przesłanki, które mógłby sugerować, że dana osoba już nie żyje.
CZYM JEST ZAGINIĘCIE?
Zaginięcie jest nagłą sytuacją, w której niemożliwe jest ustalenie miejsca pobytu osoby zaginionej.
JAKI CZAS MUSI UPŁYNĄĆ, ABY UZNAĆ OSOBĘ ZAGINIONĄ ZA OSOBĘ ZMARŁĄ?
Jak stanowi przepis art. 29 Kodeksu cywilnego, zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości zaginiony jeszcze żył.
CZY INSTYTUCJA UZNANIA ZA ZMARŁEGO JEST JEDNAKOWA DLA WSZYSTKICH?
Nie, kodeks cywilny wyróżnia sytuacje, w zależności od wieku osoby, która miała zaginąć.
CO Z OSOBAMI MŁODYMI?
Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata, oznacza to, że nie jest możliwe uznanie za zmarłego osoby poniżej 23 roku życia.
CO Z OSOBAMI STARSZYMI?
Kodeks cywilny wyróżnia sytuację, w której osobą zaginioną jest osoba starsza. W przypadku, gdy w chwili uznania za zmarłego zganiony ukończyłby lat 70, wystarczy upływ lat 5 do orzeczenia o uznaniu za zmarłego.
CZY TYLKO ZAGINIĘCIE JEST PRZESŁANKĄ UZNANIA OSOBY ZA ZMARŁĄ?
Poszczególne sytuacje zaginięć różnią się od siebie. Inaczej będziemy traktowali osoby, które zaginęły np. w katastrofach albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem związanym z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia i zdrowia.
CO Z PODRÓŻĄ POTWIETRZNĄ LUB MORSKĄ?
W sytuacji zaginięcia w czasie podróży powietrznej lub morskiej, w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym zdarzeniem, osoba taka może być uznana za osobę zmarłą po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.
CO W SYTUACJI, W KTÓREJ NIE MOŻNA STWIERDZIĆ KATASTROFY?
W takiej sytuacji bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeśli portu przeznaczenia nie miał – z upływem 2 lat od dnia, w którym była o nim ostatnia wiadomość.
CO W INNYCH SYTUACJACH ZWIĄZANYCH Z BEZPOŚREDNIM NIEBEZPIECZEŃSTWEM?
Zaginięcie w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia, a nie przewidzianym przez inne przepisy na gruncie kodeksu cywilnego, powoduje skutek uznania za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
CO W SYTUACJI, W KTÓREJ KILKA OSÓB UTRACIŁO ŻYCIE PODCZAS GROŻĄCEGO IM WSPÓLNIE NIEBEZPIECZEŃSTWA?
Przepis art. 32 Kodeksu cywilnego stanowi, że jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.
W JAKI SPOSÓB MOŻNA UZNAĆ OSOBĘ ZAGINIONĄ ZA OSOBĘ ZMARŁĄ?
Jedyny sposób, aby osoba zaginiona mogła zostać uznana za osobę zmarłą to przeprowadzenie postępowania sądowego oraz wydania postanowienia sądu o uznaniu tej osoby za zmarłą.
KTO MOŻE ZŁOŻYĆ WNIOSEK DO SĄDU?
Przepisy prawa nie wymieniają katalogu osób, które taki wniosek mogą skierować, tak naprawdę, wniosek może skierować każdy zainteresowany, czyli osoba, której dotyczy wynik postępowania. Może to być np. małżonek, spadkobierca, wierzyciel.
KIEDY NALEŻY ZŁOŻYĆ TAKI WNIOSEK?
Złożenie wniosku o uznanie za zmarłego nie można złożyć wcześniej niż po upływie roku przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może zostać uznany za zmarłego. Jeżeli mamy do czynienia z sytuacją śmierci w przypadku katastrofy lotniczej lub morskiej albo innego szczególnego zdarzenia, które uzasadnia prawdopodobieństwo śmierci zaginionego, to dopiero wtedy można złożyć wniosek o uznanie za zmarłego, ale nie wcześniej, niż upłynie ten okres.
CO SIĘ DZIEJE W SYTUACJI, W KTÓREJ WSZCZYNANE JEST POSTĘPOWANIE?
W sytuacji, kiedy po złożeniu wniosku, sąd dojdzie do przekonania, że rzeczywiście wystąpiły przesłanki do uznania danej osoby za zmarłą, wtedy zarządzi ogłoszenie o wszczęciu postępowania.
W JAKI SPOSÓB SĄD OGŁASZA O WSZCZĘCIU POSTĘPOWANIA?
Ogłoszeniu o wszczęciu postępowania należy umieścić w piśmie poczytanym na terenie całego kraju, podaje się je także do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania osoby zaginionej.
JAKIE INFORMACJE POWINNY SIĘ ZNALEŹĆ W OGŁOSZENIU O WSZCZĘCIU POSTĘPOWANIA?
- imię, nazwisko i adres wnioskodawcy,
- dane osoby zaginionej, czasami także ważne okoliczności zaginięcia, których charakterystyka może pomóc w wykryciu zaginionego,
- wezwanie zaginionego do zgłoszenia się w wyznaczonym terminie (nie krótszym niż trzy miesiące, nie dłuższym niż po upływie sześciu miesięcy),
- wezwanie skierowane do wszystkich osób, które mogą wnieść nowe informacje o zaginionym, aby w wyznaczonym terminie przekazały je sądowi.
UZNANIE ZA ZMARŁEGO
Sąd uznaje osobę za zmarłą poprzez wydanie postanowienia. W takim postanowieniu konieczne jest, aby sąd określił chwilę domniemanej śmierci.
Z JAKIM ROKIEM UZNAJEMY DANĄ OSOBĘ ZA OSOBĘ ZMARŁĄ?
Z uwagi na fakt, że osobie fizycznej nie możemy dokładać życia, data uznania osobę za zmarłą w postanowieniu będzie datą z roku zaginięcia, chyba że sąd użyje zwrotu „oznaczyć chwilę jego śmierci w dniu….”
Przykład:
Przyjmując, że osoba XYZ w wieku 32 lat wyszła z domu dnia 12 marca 2014 r. i przysłowiowo, ślad po niej zaginął, to postanowienie o uznaniu za zmarłego może wyglądać następująco:
- „uznać za zmarłego XYZ urodzonego w dniu x.xx.xxxx. w X, syna X i Y z domu Z., ostatnio zamieszkałego w D. i oznaczyć jego chwilę śmierci z dniem 31.12.2014”
- uznać za zmarłego XYZ urodzonego w dniu x.xx.xxxx. w X, syna X i Y z domu Z., ostatnio zamieszkałego w D. i oznaczyć jego chwilę śmierci w dniu 1.01.2015”
